Şehzade Abdülkerim Efendi ve Japonya’nın Türkistan Projesi
Bu yazımızda sizlere Osmanlı Şehzadesi Abdülkerim Efendi’den, Japonya İmparatorluğu tarafından kendisine yapılan Türkistan Devleti’ne hükümdar olma teklifi neticesinde yaşanan gelişmelerden bahsedeceğiz.
Abdülkerim Efendi’nin doğduğu zamanlar, Osmanlı Devleti açısından parlak olmayan bir dönemdi. Kaybedilen savaşlar, topraklar sonrasında güçsüz düşmüş olan Osmanlı, Avrupalı devletler tarafından hasta adam olarak anılıyordu.
Sonraki yıllarda I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi, Osmanlı’nın da bu savaşa dahil olup kaybeden tarafta olması ile birlikte Avrupalı devletler Osmanlı’yı paylaşma planlarını gerçekleştirmek için işgallere başlamış ve halk işgallere Kuvay-i Milliye birlikleri ile direniş göstermiş, daha sonrasında tüm direniş cemiyetleri Temsil Heyeti bünyesinde birleştirilmiştir. Düzenli ordu ile Mustafa Kemal Paşa önderliğinde Kurtuluş Savaşı kazanılmış, Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur.
Şehzade Mehmed Abdülkerim Efendi Kimdir?
Şehzade Mehmed Abdülkerim Efendi, 26 Haziran 1906 yılında Yıldız Sarayı’nda dünyaya gelmiştir. Annesi Nilüfer Eflakyar Hanımefendi, Babası Mehmed Selim Efendi’dir. Şehzade Abdülkerim Efendi aynı zamanda II. Abdülhamid’in de torunudur. Abdülkerim Efendi, Mekteb-i Sultani mezun olmuş ve Mekteb-i Harbiye’de öğrenciliğinin devam ettiği vakitlerde Saltanat’ın kaldırılması ve Osmanlı Hanedan üyelerinin sürgüne gönderilmesi sonucu babasıyla birlikte Cünye’ye (Lübnan bölgesi) yerleşmiştir.
Şehzade Abdülkerim Efendi burada bölgede ki Hristiyan olan Maruni aşiretinden Elizabeth adında bir kıza aşık olmuştur. 1930 yılının başlarında evlenen Abdülkerim Efendi, daha sonra Şam’a yerleşmiştir. Eşi Elizabeth Müslüman olup Nimet adını almıştır. Abdülkerim Efendi ve Nimet Hanım’ın iki çocukları olmuştur. Burada da maddi sıkıntılar baş göstermiş, bunlarla mücadele içinde olmuştur.
Japonya’nın Türkistan Projesi Nedir?
Osmanlı Hanedan üyelerinin sürgüne gönderilmesinin ardından yeni kurulabilecek Müslüman devletlerin başına bazı Osmanlı şehzadelerinin getirilebileceği konuşuluyordu. Bu dönem itibariyle Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde ilişkiler kurulan Japonya, Asya kıtasında gücünü arttırmış ve Japonya bölgede hakimiyetini arttırmak aynı zamanda gücünü korumak adına Sovyetler Birliği ve Çin sınırlarında tampon bölgeler kurmak fikrine kapılmıştır.
Bu tampon bölgelerle birlikte buraları kendine bağlı şekilde idare etmeyi düşünmekteydi. İlk olarak Uygurların yaşadığı Türkistan bölgesinde bu tampon bölgeyi oluşturmak isteyen Japonya, burada kuracağı devletin başına Şehzade Abdülkerim Efendi’yi getirmek düşüncesindeydi. Abdülkerim Efendi de Doğu Türkistan İmparatorluğu ve Halifelik teklifi olan bu duruma sıcak bakmış ve bunun üzerine Abdülkerim Efendi Şam’dan ayrılmıştır. Takvimler 21 Mayıs 1933’ü gösterdiğinde Japon gazeteleri Şehzade Abdülkerim’in Hindistan ve Singapur üzerinden Japonya’nın başkenti Tokyo’ya geldiği haberini girmeye başlamışlardır. Abdülkerim Efendi Tokyo’da birçok Japon yetkiliyle görüşmeler gerçekleştirmiş, geziler ve planlar yapmış, Türk Tatarlarla bir araya gelmiştir.
Abdülkerim Efendi’nin Japonya’da Olmasının Etkileri Neler Oldu?
Şehzade Abdülkerim Efendi Japonya’ya geldikten sonra yapmış olduğu görüşmeler Sovyetler Birliği’nin gizli servisi tarafından dünya basınına sızdırılmıştır. Bu sızmadan sonra Şehzadenin Doğu Türkistan İmparatoru olacağına ilişkin haberler daimi bir şekilde gazetelerde ses getirmeye başlamıştır. Bu haberler birçok devleti başta Sovyetler Birliği, Çin ve Türkiye’yi rahatsız etmiştir. Sovyetler Birliği bu durumdan rahatsızlığını dile getirmiş Çin’de Sovyetler Birliği gibi sınırlarını tehdit edebilecek bu gelişmeleri yakından takip etmiştir. Osmanlı Devleti sonrası kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti de hilafet makamı destekçilerinin oluşturabileceği muhalefetten dolayı bu olaydan rahatsızlık duymaktaydı. Öte yandan Japonya’nın güçlenmesini istemeyen ABD’de durumu takipteydi.
Abdülkerim Efendi ise bu gelişmeler ışığında; bir dünya seyahatine çıktığını ve Tokyo’ya kadar geldiğini, bununla alakalı yalan haberler yapıldığına dair bir açıklamada bulunmuştur. Ancak bu yaşananlardan sonra Japonya’dan beklediği ilgiyi göremeyen ve can güvenliğini tehlikeye atmak istemeyen Abdülkerim Efendi Tokyo’dan ayrılmıştır. Önce Şangay’a daha sonra da ABD’ye gitmiştir.
Japonya’dan Ayrıldıktan Sonra Neler Yaşandı?
Şehzade Abdülkerim, vefat etmesinden 3 hafta önce, Hasan Karoub ve Halil Bazzy isimlerindeki iki şeyhten gelen davet üzerine Detroit’e gitmiştir. Detroit, o dönem Osmanlı İmparatorluğu’ndan göçenlerin yoğunlukta olduğu bir yerdi. Abdülkerim Efendi’nin iş arayışında olduğu buradaki gazetelerde yazılmıştır.
Vefatından bir gün önce de Detroit’ten New York’a dönüş yapmış, bir kafede yemek yedikten sonra Şah Mir Efendi’ye şehrin yukarısında bir görüşmeye gideceğini söylemiştir. Kaldığı odasından bir süre sonra ayrıldığında ise arkasında “en iyi dostum Şah Mir Efendi’ye” yazan iki fotoğraf bırakmıştır. Şah Mir Efendi de Şehzadenin vefatından bir önceki gün sıkıntılı bir vaziyette göründüğünü ama bu durumu açıklamadığını ifade etmiştir.
Şehzade Abdülkerim Efendinin Ölümü
Şehzade Abdülkerim Ağustos 1935’te, New York’ta bir otel odasında elinde tabanca ile şakağından vurulmak suretiyle ölü olarak bulunmuştur. Şehzadenin ölümü raporlara intihar olarak geçmiş olsa da yakın çevresi bunun bir intihar olmadığını ve cinayet olduğunu söylemişlerdir. Ancak bunu kimin yaptığına dair bir işaret bulunamamıştır. Vaziyet itibariyle Abdülkerim Efendi’nin peşinde Çin, Sovyet ve Japon ajanlarının olduğu düşünülmektedir. Vefat ettiğinde şehzadenin yanında 75 cent bulunduğu kaydedilmiştir. New York’ta düzenlenen cenaze töreninde İmam Mandaley, Şah Mir Efendi, Şehzade Orhan Efendi ve yakın bir arkadaşı bulunmuştur. Naaşı daha sonra Beyrut’a gönderilmek üzere geçici olarak Mount Olivet Mezarlığına defnedilmiştir. Ancak sonraki süreçte naaşı Beyrut’a gönderilememiştir. Şehzade’nin cansız bedeninin bulunduğu Hotel Cadillac’ta 1940 yılında yıkılmıştır.
Sonuç olarak baktığımızda ise Abdülkerim Efendi’nin Doğu Türkistan İmparatoru olmak için çıktığı bu yol, 1935’in Ağustos ayında New York’ta bir otel odasında hazin bir şekilde son bulmuştur.
Emin Çakır
KAYNAKÇA
https://akademiye.org/tr/?p=3251
https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Mehmed_Abd%C3%BClkerim_Efendi
https://www.youtube.com/watch?v=Gp8OxSCZppk
Ali Merthan Dündar, Şehzade Abdülkerim Efendi’nin Japonya’nın Desteğiyle Türkistan İmparatoru Olma Meselesi Üzerine, 2013, SAYI 66, 79-92.
