Rusya-Ukrayna Savaşı
Rusya-Ukrayna Savaşı uzun zamandır dünya gündemini meşgul eden önemli konulardan bir tanesi zaman zaman aradaki çekişmenin sonlandığını veya bittiğini düşünsek de hala devam etmekte bununla beraber dünya gündemini işgal edebiliyor.
Bu yazımızda sizlere Rusya ve Ukrayna Savaşını kesintisiz ve en başından anlatacağız.
Rusya-Ukrayna Savaşı Nasıl Başladı?
Savaş aslında dünya gündemine bomba gibi düştüğü 2022 yılında değil aksine 2014 yılında başlamıştır.
2000’lerden itibaren gelen Ukrayna hükümetleri Avrupa Birliği ile yakın ilişkiler içerisinde olmuş ve 2012 yılında devlet başkanı Viktor Yanukoviç aynı şekilde AB ile ilişkileri güçlendirmek ve ortaklık için müzakerelerde bulunuyordu ancak böyle bir anlaşma Rusya’nın tepkisini üzerine çekmiş ve Ukrayna’nın Rusya ile olan ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. Yanukoviç bu müzakereleri sürekli bir şekilde erteleme içerisine girince Ukrayna halkı bunu bir vazgeçiş olarak görmüş ve halk Yevromeydan adını verdikleri eylemler düzenlemişlerdir. Eylemler büyüdükçe çatışmalar artmış ve birçok vatandaş hayatını kaybetmiştir.
Artan şiddetli eylemler 23 Şubat 2014’te Onur Devrimi ile sonuçlanmış ve Yanukoviç görevden alınmıştır. Görevden alınmasıyla birlikte Rusya’ya sığınmış ve Rus hükümetinden yardım ve asker sevketmesini istemiştir. Rus hükümeti de Ukrayna da yaşanan olayları bir darbe olarak görmüş ve Yanukoviç’e destek veren bölgelerde karşı eylemler düzenletmiş ve yaptığı asker sevkleriyle beraber uygunsuz bir şekilde Kırım’ı Ukrayna’dan koparmış, ilhak ettiğini açıklamıştır.
Süreç içerisinde gerilimin yükselip düştüğü bölge olan Ukrayna’nın doğusu 2022 yılına gelindiğinde tamamen patlak verdi ve Rus güçleri işgallerine başladı.
Rusya Ukrayna’ya Ne Zaman Girdi?
2021’de aralarında başlayan siyasi gerilimlerden sonra Rusya, 2021 yılının sonlarına doğru Ukrayna sınırına bir dizi askeri yığınak yapmaya başladı. Bölgeye bir çok asker, tank, mühimmat sevkeden Rusya işgal gününe kadar herhangi bir askeri operasyonun olacağını şiddetle inkar etmekteydi. Hali hazırda Rus destekli Donbas bölgesinde bağımsızlıklarını ilan eden Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyetini 21 Şubat 2022’de tanıma kararı alan Rusya ertesi gün Rusya Federasyon Konseyinin onayını alarak askeri güç kullanımını onayladı ve Rus birlikleri her iki bölgeye de girdi, başkent Kiev’de de patlama sesleri duyulmaya başlandı.
Putin’in Bu Savaşla Amacı Nedir?
Ukrayna’nın gerçek bir ulus olmadığını savunan Putin, Ukraynalı yetkilileri elinde bir kanıt olmadan yolsuzlukla suçladı. Askeri harekatın gerekçesini de “Ukrayna’nın askerden ve Nazizm’den arındırılması” için “özel bir askeri operasyon” olarak açıkladı. Zelenskiy günün geç saatlerinde ulusa sesleniş konuşması yapıp barış istediklerini dile getirmiş ve sözlerine şu cümleleri eklemiştir “Korkmuyoruz. Hiç kimseye herhangi bir şey vermeyeceğiz.”
Putin bu işgalle en büyük amacını savaşın ilk yılında Şubat ayının başında Macaristan Başbakanı Viktor Orban ile yaptığı görüşmeden anlayabiliriz. Putin bu görüşmede NATO’nun genişlemesinin engellenmesi, Rusya sınırında silah dağıtımının durdurulmasını, Ukrayna’nın NATO’ya dahil edilmemesini dile getirmiştir.
Rusya-Ukrayna Savaşı’nda Son Yıllarda Neler Oldu?
Rusya’nın Ukrayna’ya işgal başlatmasının hemen ardından ABD ve AB ülkeleri Rusya’ya derhal bir dizi yaptırımlarda bulundu ve bu yaptırımlar günümüze gelene kadar paket paket artarak bu sene savaşın tam da 3. senesinden 2 gün sonra 16. yaptırım paketi kabul edildi. Bu paket ile beraber Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını tehdit eden 2400’e yakın kişi ve kuruluşu kapsamaktadır.
Yaptırım uygulanan kişiler arasında Rusya Devlet Başkanı Putin ve Rus ileri gelenleri başı çekmekle beraber Ukrayna karşıtları da listede yerini almıştır. Kurumlar içerisinde ise siyasi partilerden, savunma sanayisi ve bankalar, finansal kuruluşlar yerini almıştır. Hatta Rus menşeili elmas ve değerli madenlerde bu yaptırımlarda yer bulmuştur.
Rusya’nın savaşı başlatmasındaki ana nedenlerinden biri olan Ukrayna’nın AB ve NATO’ya yakınlaşma isteği olmasına rağmen Ukrayna bu tutumundan vazgeçmemiş ve AB üyesi ülkelerin liderleri Ukrayna ve Moldova ile AB üyelik müzakerelerini başlatma kararı almıştır. Fakat NATO üyesi olması konusunda ittifak liderleri hala anlaşabilmiş değildir.
Zelenskiy ise bu konuda Ukrayna’nın “NATO üyeliğini hak ettiğini ve ülkesini ittifaka yakınlaştırmak için ellerinden gelen her şeyi yapacaklarını” belirtiyor.
Putin her ne kadar Ukrayna’nın gerçek bir ulus olmadığını savunup başlattığı işgali bir işgal olarak tanımlamayıp “özel askeri operasyon” dese de Ukrayna’da haritayı değiştirmek kolay olmadı. Belli başlı yerleri özellikle ayrılıkçıların bulunduğu yerleri ele geçiren Rusya günümüzde hala daha Ukrayna’nın direncini kırmak için uğraşmaktadır.
Geçtiğimiz günlerde saldırılarına devam eden Rusya işgal boyunca en ağır hava saldırısını gerçekleştirdi. Yaklaşık 600 İHA ve onlarca füze kullandı. 12 yaşında bir kız çocuğunun da içinde bulunduğu dört kişi hayatını kaybetti ve 70 kişi yaralandı. Zelenskiy tüm can kayıplarının Kiev’de yaşandığını açıkladı.
Rusya, Ukrayna içerisinde dört bölgeyi ilhak etmiş bunun yanında ilhak ettiği yerlerdeki şehirleri de ele geçirmeyi ihmal etmemektedir. 2022 itibarıyla Luhansk, Donetsk, Zaporizhia, Kherson bölgeleri Ruslar tarafından ilhak edilmiştir. İlhak edilen bölgelerle beraber Rusya Kuzey Ukrayna bölgesine de saldırılar düzenlemiş fakat burada geniş çaplı sivil ve askeri direnişle karşı karşıya kalınca Doğu ve Güney Ukrayna’da kontrolünü sağlamlaştırma amacıyla buradan çekilmiş yukarıda bahsettiğimiz gibi bu bölgeye zaman zaman İHA ve füze saldırılarına devam etmiştir.
Ukrayna makamları bu saldırılara rağmen ülke topraklarının yüzde 74’ünü kurtardıklarını dile getirmiştir. Savunmasının nerdeyse tamamını İngiltere, ABD ve AB ülkelerinin destekleriyle sağlayan Ukrayna’ya destek vaadinin toplamı verilen desteğin iki katını oluşturuyor. Ukrayna ise ortaklarından daha fazla cephane, savaş uçağı ve yaptırım paketlerinin genişlemesini istiyor. Savaş başladığından bu yana ülkeye yapılan uluslararası yardım ise Ukrayna Geçici İşgal Altındaki Toprakların Yeniden Entegrasyonu Bakanlığına göre 170 milyar avroya ulaştı.
Rusya-Ukrayna Savaşında Can Kayıpları
Savaştaki can kayıpları tam olarak bilinmemekle beraber yetkili makamlarda kesin bir sayı verememektedir. Her iki devlette kayıplarını gizlemekte ve can kayıpları bu sebeple analistlerin tahminlerine dayanmaktadır.
Ukrayna, savaş boyunca ölen Rus askerinin 407 binden fazla olduğunu öne sürmekte, Rusya ise savaşta hayatını kaybeden toplam Ukraynalı asker sayısını açıklamamaktadır. Bunun yerine günde 400 ila 500 Ukraynalı askerin öldüğünü iddia etmektedir.
Eylül 2023 yılına kadar çeşitli basın haberlerinde yer alan bazı tahminler şöyledir:
Ocak 2023 yılında ABD Genelkurmay Başkanı Orgeneral Mark Milley, Rusya’nın “100 binden fazla” askerinin öldürüldüğünü ve yaralandığını belirtti.
Şubat 2023’te Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi, “Rusya’nın Ukrayna’da savaşın ilk yılında, II. Dünya Savaşı’ndan bu yana yaşadığı tüm savaşların toplamından daha fazla savaş kaybı yaşadığını” tahmin etti.
Nisan 2023’te bazı medya kuruluşları, Rus ve Ukrayna güçlerinin toplam kayıplarının 350.000’in üzerinde olduğunu bildirdi.
Mayıs 2023’te ABD Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü John Kirby, son beş ayda en az 100.000 Rus savaşçının öldürüldüğünü veya yaralandığını, bunların en az yarısının Wagner Group Özel Askeri Şirketi’nden olduğunu belirtti.
Temmuz 2023’te Mediazona ve Meduza, “Ulusal Miras Sicil kayıtları ve Federal Devlet İstatistik Servisi (Rosstat) verilerini” kullanarak, “Mayıs 2023 sonu itibarıyla 50 yaşın altındaki yaklaşık 47.000 Rus erkeğinin savaşta öldüğünü” tahmin etti. Kesin olmak gerekirse, %95 olasılıkla gerçek kayıp sayısının 40.000 ile 55.000 arasında olduğunu söyleyebiliriz. Bu tahmin, Donetsk Halk Cumhuriyeti (DPR) ve Luhansk Halk Cumhuriyeti’nin (LPR) kayıplarını hesaba katmamaktadır.”
Ağustos 2023’te Mediazona ve BBC, kamuya açık verileri kullanarak 30.698 Rus savaş ölümünü doğruladı
Ağustos 2023’te New York Times , ABD yetkililerinin Ukrayna ve Rusya’nın toplamda yaklaşık 500.000 ölü veya yaralıya maruz kaldığını tahmin ettiğini bildirdi.
Geçtiğimiz yılda ise BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliğinin verilerine göre, savaşın başlamasından bu yana 10 bin 65 sivil hayatını kaybetti, 18 bin 679 sivil yaralandı.
Yine BM’nin Mülteciler Yüksek Komiserliğinin verilerine göre 6 milyon 479 bin 700 Ukraynalı savaş nedeniyle yurt dışında bulunmaktadır.
Avrupa İstatistik Ofisi, yine Ekim 2023 yılında AB ülkelerinde 4 milyon 24 bin Ukraynalıya geçici koruma statüsü verildiğini bildirdi.
Rusya’nın En Büyük Silahı: Tahıl
Savaşın tarafı olan iki devlet küresel ölçekte en büyük iki tahıl üreticisi olarak yerini almaktadır. Bu da aslında savaşa bir başka boyut kazandırmaktadır. Savaşın en başında Rusya Ukrayna’nın tarım sektörünü ve buradan elde ettiği ticari geliri hedef almış bu kapsamda hem Ukrayna’nın tahıl üretimini engellemiş hem de ticaret rotalarını keserek sevkiyatları sekteye uğratmıştır. Rus donanması ilk işgal sonrasında derhal ülkenin Karadeniz’deki limanlarını abluka altına almış ve ihracat için bekleyen 20 milyon ton tahılı limanlarda bırakmıştır.
Bu durum dünyada gıda fiyatlarını hızla arttırmış ve Ukrayna’dan önemli miktarda gıda ithal eden Orta Doğu ve Afrika ülkelerini kıtlık tehlikesiyle karşı karşıya bırakmıştır. Artan kriz neticesinde Temmuz 2022’de Türkiye ve Birleşmiş Milletler arabulucuğunda bir anlaşmaya varıldı. Anlaşmaya göre tahıl taşıyan kargo gemileri Karadeniz’de bir koridor boyunca hareket edebilmelerine olanak tanınacaktı. Anlaşmadan sonra Ukrayna yaklaşık 33 milyon ton tahıl ihraç etti böylece BM Gıda ve Tarım Örgütü’ne göre küresel gıda fiyatları yüzde 20 düştü.
Fakat Rusya bu yüzden midir bilinmez anlaşmadan çekildiğini açıkladı. BM Gıda Fiyat Endeksi’ne göre dünyada tahıl bu kararla yeniden arttı.
Ukrayna’nın boşluğunu doldurabileceğini beyan eden Rusya’da, Temmuz ayında Vladimir Putin Afrikalı liderlerle görüşmüş ve dört ay boyunca ücretsiz bir şekilde en az altı Afrika ülkesine ücretsiz tahıl gönderme sözü verdi.
Bu krizin içerisinde AB’nin yaptırımları da gıda ve tarım ürünlerini kapsamamıştır. AB liderleri öte yandan küresel gıda krizinden sadece Rusya’nın sorumlu olduğunu vurgulamıştır.
Rusya anlaşmadan çekilmesi ise şu sebeplere dayanmaktadır:
SWIFT sisteminden dışlanması: Rosselkhozbank’ın SWIFT sistemine yeniden dahil edilmemesi ve bu yüzden Rusya’nın tahıl ihracatını resmi yollardan gerçekleştirememesi
Gemi sigortalarının karşılanmaması: Rusya’ya uygulanan ambargolar nedeniyle gemi sigortalarının karşılanamaması.
SWAP ambargosunun sürmesi: Ambargo nedeniyle para alışverişinin gerçekleştirilememesi.
Ukrayna’nın insani koridoru kullanması: Tahıl taşıyan gemilerin geçişi için oluşturulan insani koridorun Ukrayna tarafından Kırım’daki hedeflere saldırmak amacıyla kullanılması.
Koridorun amacından sapması: Başlangıçta anlaşma küresel gıda krizini engellemek için yapılmış olsa da Ukrayna’dan gelen gıdanın Afrika ve Asya’daki yoksul ülkelere ulaştırılmamış olması.
Milli İstihbarat Teşkilatının raporuna göre tahıl sadece buğday ile sınırlı değildir. Sırasıyla: Arpa, Buğday, Soya, Ayçiçeği küspesi, Buğday kepeği, Bezelye, İşlenmiş karışık gıda, Ayçiçeği çekirdeği, Şeker pancarı, Ayçiçek yağı, Kanola tohumu, Mısır, Soya yağı
Sonuç olarak Rusya-Ukrayna savaşı her iki tarafla beraber dünya devletlerine oldukça zarar vermiş. İnsani açıdan suçlar, göçler ve daha birçok olumsuz durumlar baş göstermiştir. Savaş içerisinde krizlerde yerini almış, ülkemizin ve gerekse diğer devletlerin arabulucuğunda çok defa iki taraf karşı karşıya gelip anlaşılmış olsa da bunlar ne yazık ki bir sonuç getirmemiştir. Savaş 3. yılında hala daha devam etmekte ve Ukrayna savunmalarına devam ederken Rus tarafı ise acımasızca saldırılarına devam etmektedir. Savaşın ne zaman biteceği ise belirsizliğini korumaktadır.
Gürsel Ayaydın
Kaynakça
https://www.congress.gov/crs-product/R47068
https://www.economist.com/briefing/2014/02/27/the-february-revolution
https://edition.cnn.com/2013/12/17/world/europe/ukraine-protests
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60477870
https://www.bbc.com/turkce/articles/cw9g9348dy5o
https://corpussigorta.com.tr/blog/yasam/tahil-koridorunda-hangi-noktadayiz-270
https://www.bicakhukuk.com/avrupa-birliginin-rusyaya-uyguladigi-yaptirimlar/
https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-ukrayna-savasinda-2-yil-geride-kaldi/3146516#
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-rusya-tahil-savasini-kazaniyor-mu/3183237
